Dün telefon açtım ona, yengeyle çocuklar güvende mi diye sordum, malum,
lojmanlar yakın… İyiler dedi. N’olur, dikkat edin kendinize dedim. Kendisi
Sur’da, malum mesele, hani biz de imza atmıştık ya, şu müstemleke aydınları…
Ahh hocam dedi, ahh komutanım dedim…
Dün akşam, patlamadan sonra babam şöyle bana baktı, diyecek bir şeyleri
vardı ama… Duvarda türlü türlü askeri madalyalar… Malum mesele, hani biz de
imza atmıştık ya, şu müstemleke aydınları… Ahh Levent dedi, ahh baba dedim…
İdrak böler, tasnif kıyar; yaşam ise melez kaynaklar yapar, ister
istemez… Acıda da, kederde de, sevinçte de, aşkta da.
Politizasyon, en basitinden, gündelik hayatta çoklu işleyen (işlemek de
zorunda olan) muhtelif idrak kategorilerinin tek bir ilke etrafında yeniden
örgütlenmesidir. Vatan hainleri olur bir anda herkes, ötekisi, ötekiler; Ah şu
Kürtler olur, Türkler olur, Monşerler olur, Müslümanlar olur, Akademikler olur,
Çorumlular olur, Nazımiyeliler olur… Böyle uzar gider, tasnifin sonu yoktur ki;
bu tasnif tek bir ilke etrafında çoraklaşırsa (sadece siyah ve beyaz varsa),
söylemeye bile gerek yok, kıyım olur.
Lakin gündelik hayatta insanlar sürekli böyle yaşamaz, yaşayamaz;
olanaksızdır bu. Keskin tasnifler hayatın keskin virajlarında yoldan çıkar,
yuvarlanır gider. Melez duraklar, söyleme de bu söylemi dillendirene de takla
attırır. Şerefsiz Kürtler ülkeyi bölecek diyen Ahmet abi, oğlu bir Zaza güzele
vurulup onu sevdiceği-eşi yapınca, “Ama yok, o öyle değil; onlar gibi değil.
Hem ailesi de çok iyi” diyerek takla atar. Söylem çatırdar ama yine de
tutunmaya çalışır, “hayır o kadar da kolay değil” dercesine. Kahvede, televizyonda
altyazıyla, “Son dakika: Şırnak’ta 3 şehit” haberi geçerken, yine, yeniden,
“Ulan şerefsiz Kürtler…” cümlesini kurabilir Ahmet abi, kurması da gerekir
belki de; “kahve kabilesinin” ritüel diskurudur, official trademark’ıdır aslında o, verili bir duruma uygun düşen
bir performanstır hatta, Kanadalı delinin ifadesiyle!
İşte yaşam, söylemin, melez duraklardan-karşılaşmalardan aldığı
darbelere rağmen kuyruğu yine de dik tutma çabası, az çok gerilimli-çelişkili
bir moment dizisi, tanımlananla-olan arasında sürekli bir makas farkı,
müzakeredir esasen. “İnsanın dediğiyle yaptığı çelişmeyecek arkadaş” der ortak
kanı-temsil, “o iş o kadar da kolay değil başkan” diye yanıt verir yaşam. Sizi
az-çok tanıyan, yaşamınızın patikalarından, fikri kaldırım taşlarınızdan
tamamıyla bihaber olmayan ve “hocam çok değerlisiniz, çok katkı yapıyorsunuz
bize” diyen bir meslektaşınız-öğrenciniz, bir imza dolayısıyla, “işte hendekçi
akademisyenler, kelleri tez vurula” cümbüşüne sizi de kattığında, bilmez mi, en
basitinden, yolunda gitmeyen bir şeyler olduğunu. Bilir, bilir de… yaşam da
böyle bir şeydir işte: Tasnif düzleştirir, asfalt çeker, böler-biçer, biraz
kendinden emindir, yukarıdan bakar hatta, ama durumsal tazyikle yüklü yüksek
tonajlı gündelik hayat kamyonları geçince üzerinden inceden inceye çatırdar;
hatta ve hatta, ancak yeni tanımsal ziftlerin kapatabileceği derin ve gerilimli
çukurlar oluşur yüzeyde.
Kısacası, gündelik tanımlar (insanların gündelik hayatta ad hoc yaptıkları, egemen, meşru ya da
kurumsal olanları değil) duruma münhasırdır; durumla sürekli bir müzakere,
anlık didişmeler dizisidir söz konusu olan. Bir “İslamcı” her sabah
kalktığında, “ben iyi bir İslamcıyım, bugün İslamcılık için ne yapacağım acaba,
hadi bakalım” demez. Hatta ve hatta, gündelik yaşamı tamamıyla “İslamcı” bir
kabile içerisinde geçiyorsa eğer, herhangi bir tanımsal çabaya girmesine dahi
gerek yoktur, “İslamcıymışız işte, hepsi bu”; aynen İzmirli bir “Sözcü”
okurunun, “şerefsizce viskisini yudumlayan” Nişantaşılı bir solcunun, Ostim’deki
Haydar Usta’nın, bizim kapıcı Kemal Efendi’nin ya da Diyarbakırlı Baran’ın da
kendi kabilesi içinde, “Ben kimim ki la?” türünden tanımsal sorgulamalara
girişmeyeceği gibi: “taken-for-granted”,
diyor buna Atlantik’in ötesindeki çok bilmiş ecnebiler, verili kabul
edilen-tartışılmayan demek; güzel ifade, neysem oyum işte, etrafımdaki herkesin
de olduğu ve yaptığı gibi, eylemimin esasını kendime ve diğerlerine açıkça
ifade etme/tanımlama gereği dahi duymadan. Konumunca, sınıfınca “yol-yordam
bilmek” işte, ne güzel bir dil bu Türkçe, ne kıvrak bir ifade, allamış pullamış
ve habitus demiş buna, diğer birçok bilmiş Frenk.
Öyleyse yaşamlar, örneğin siyasal düşünceler tarihinde tanımlanan
türden fikri tek yönlere uymaz; “u dönüşü” yasaklarının hem var hem yok olduğu,
tersten girmelerin de gayet güzel kanıksandığı bizim oradaki dörtyoldur aslında
yaşam. Ben kimim/Ben şuyum/Onlar da şunlardan şeklindeki sınır koymalara yol
açabilecek sorgulamalarla ise sadece ve sadece bazı koşullarda karşılaşılır:
misal kabile içerisinde yaşanabilecek bazı istisnai gerilim anlarında. “Sen
gerçek bir sosyalist/muhafazakâr/dava arkadaşı, vb değilsin -çünkü misal
seviştiğini duyduk!- özeleştiri ver! Toplumsalın bir anda ceberut bir polis
memuruna dönüştüğü bu anlar (sosyolojinin sakallı Frenk kurucusu buna kolektif
bilinç der), resmi tanımın (kurumun diye de okunabilir) sopa gösterdiği
anlardır; ifadenizi vermek, iman tazelemek (yani kendinizi resmi surette
yeniden tanımlamak) zorundasınızdır, kaçamazsınız; varsın hayat sorgu çıkışında
yine o eciş-bücüş, melez-muğlak patikalarında ve elbette gündelik hibrit
tanımlarında akmaya devam etsin, mühim değil. Faşizm en üst düzeyde, bu
mıcırlı, bozuk yolların (gündelik pratiklerin-tanımların) tümüne tek tip asfalt
(kurumsal tanım-pratik) çekme çabasıdır ama beyhudedir, her asfalt çatlar…
Bir diğer ve hiç kuşku yok ki en yaygın diğer gerilim anı diğer
kabilelerden üyelerle temasta yaşanır. Gündelik ad hoc tanımlar orada, her
defasında, kaçınılmaz bir ilişkisellik içerirler. Tanımlama her zaman bir
diğerine/ötekine göre yapılır. Ben şuyum dediğinizde, aslında her defasında, şu
diğeri değilim dersiniz. Örneğin, İzmirli CHP’li bir teyze, ben Atatürkçüyüm,
modernim dediğinde iki şey olur. İlk olarak, bunu demesini gereken bir “durum”
hâsıl olmuştur; mesela bir temas, yüz-yüze veya vasıtalı (sosyal medya, tv,
gazete, vb), sabahtan akşama kadar bunu söyleyerek dolaşmıyordur sonuçta
sokaklarda ve iki, bunu yaparken de aklında muhakkak bir “öteki”, “modern
olmayan”, “Atatürkçü olmayan” vardır. Bu tanımlama faaliyeti öyle üzerinde
saatlerce düşündüğü bir şey de değildir; az çok bilinçli, yarı-örtük,
gerektiğinde kurumsal (yani egemen, meşru) tanım stoklarından da faydalanan ama
her halükarda melez, duruma münhasır, ilişkisel ve pratikte yapılan bir şeydir;
ötekiyle karşıtlığını tanımlayan iki üç ayırt edici, kabileye özgü ilke
üzerinden teyze kendini kurar, gerekli performansı (burada gerekli ifadesine
dikkat) sergiler. Özellikle sosyal medya bunun için biçilmiş bir kaftandır. Bu
ayırt edici ilkelerin kendilerinin de yine öyle derin tefekkür kitaplarında,
siyasal doktrinler arasında aranmasına lüzum yoktur. Modern olmak, iki-üç
pratik esas üzerinden, modern olmayan olarak değerlendirilenle karşıtlığında (başı
açık olmak-olmamak, kadınlı-erkekli rakı içmek-içmemek, bikini-mini etek
giymek-giymemek, vb. Avrupalı olmak (sarışın/kumral olup-olmamak, balkan
kökenli olup-olmamak, eli yüzü düzgün olup-olmamak, yani esmer olmamak, vb.),
monşer olmak (evde köpek besleyip-beslememek, şarap içip-içmemek, serbest cinsel
ilişkileri olup-olmamak, vb.) hele hele en kötüsü, gayri-milli ve vatan haini
monşer akademisyen olmak ise bunların hepsini aynı anda yapıyor olup-olmamak
üzerinden tek celsede nihayetlendirilebilir.
Yazın, Munzur kıyısında, suya giren bikinili kadınları gördüğünde,
“Burası Bodrum değil, Tunceli” diye başlık atan gazetecinin basit ancak iş
gören idrak kategorileri işte bu şekilde kendini ele verir: Türk=suya bikiniyle
girebilen; Kürt=Türk olmayan, o halde suya da bikiniyle giremeyen. Ama bunlar
giriyor! Şaşkınlık! Eylem şemalarında tanımlanmamış bir veri! System halted fatal error!.
Muhafazakâr/solcu, milliyetçi/monşer karşıtlıkları da benzer bir ilişkisellik
izler. Tüketim kalıplarına, kültürel pratiklere ilişkin, çok değil, birkaç
basit taksim ilkesi “Allahsız, soysuz, ahlaksız, marjinal, milletine yabancı,
hatta ve hatta satılmış monşer/solcu/akademisyen” imgesini yaratmaya ve bunun
tam zıddında da milliyetçi-muhafazakarı tanımlamaya yeter. (Parantez: Böyle bir
dünya yok sevgili okur! Böyle bir solcu/akademisyen/monşer de yok; maddi açıdan
hali vakti yerinde, hep iyi semtlerde oturan, sabahtan akşama kadar içen, arada
“milletin değerlerine” de hakaret edip oradan swinger partilerine dalan bir
figür yok! Onun da herkes gibi sıradan bir hayatı var; örneğin onun da ödenecek
kredileri var, evi var, iş gücü var, çoluk çocuğu var; fazladan bir köpeği var
belki, arada sırada muhtemelen beraber yattığı! Ama hepsi bu işte…)
Oysa milliyetperverlik başka bir taksim ilkesi üzerinden, örneğin
Türkçeyi, bu zengin ve kıymetli dili olabildiğince maharetli ve yetkin biçimde
kullanma takıntısı üzerinden, onu bir milletin en nazik ve yüce değeri olarak
kıymetlendirmek üzerinden, hadi onu da geçtim en azından, bağlaç olan de/da’nın
ayrı yazılması gerektiğini bilmek üzerinden de tanımlanabilir; keza
muhafazakârlığın da en basitinden, “muhafaza etmek, “evdeki baba yadigârı eski
koltuğu, ağacı, şehri muhafaza etmek”, “talan etmemek”, “çalmamak”; ahlakın ve
vatan sevgisinin ise yine en basitinden, “bir işi hakkıyla yapmak”,
“kandırmamak-aldatmamak”, “mış-miş gibi yapmamak” olarak da tanımlanabileceği
gibi.
Dönelim başa. Politizasyon, gündelik yaşamın melez tanım ve
pratiklerindeki bu göreceliği, durumsallığı ve çeşitliliği kırar; yerine sabit
ve tözcü kurumsal tanımlar, esnemesi güç (ve yasak) kategoriler ikame eder (Hoca
budur, Müslüman şudur, vatansever budur, tartışmayalım lütfen, ne? Halen konuşuyor,
atın bunu içeri). Politizasyon bu anlamda fikri bir polarizasyondur da. Diğer
bir ifadeyle, şuradan: “tamam solcular öyle de, bizim hoca öyle değil”,
“şerefiz Kürtler ülkeyi bölecekler ama bizim gelin ve ailesi öyle değil”,
“tamam çok inançlı değil ama Allah için dürüst, vicdanlı adam”, “bizim komşu
kapalı ama çok modern görüşleri de var”, “ben de karşıyım bir askerle
evlenmesine ama buradakiler gibi değil bizim damat”tan, şuraya geçilir:
“bunların topu böyle, hatta bizim hoca ve gelin de dâhil”. Kurumsal tanımın,
gündelikçi ikizi üzerindeki zaferidir artık söz konusu olan, yaşamın kendisi
total bir kuruma, hatta bir aygıta dönüşür yavaş yavaş, gardiyanlarıyla,
silindirleriyle. Komşu komşuyla kavga eder, araya husumet girer, TEM’i gönderir
sabahın köründe: “İyi günler bir vatan haini varmış burada? Öyle mi? Ben mi?
Hani biz de imza atmıştık ya, şu müstemleke aydınları…
* Bu yazı, 19 Şubat
2016’da Press Haber’de yayımlanmıştır.
Levent Ünsaldı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder